SCHIEDAM - Mari Dingenouts houdt op dit moment in het Jenevermuseum de lezing 'Schiedamse Gondelvaart is meer dan een Gondelvaart'. Vervolgens opent hij rond halfeen in het bezoekerscentrum van de HVS op de Hoogstraat 74a de expositie over de Schiedamse Gondelvaart. Je kunt de integrale tekst van zijn lezing nu hieronder lezen. Jan Willem de Boer maakt een videoreportage over deze activiteit. Die komt binnenkort online.
Samenvatting van de lezing door Mari Dingenoust:
De lezing maakt duidelijk dat de Gondelvaart er niet alleen was voor vermaak maar ook om de ontwikkelingen van de watersportrecreatie die toen gaande was en bijkans sinds 2016 is stil komen te liggen. Dat is jammer omdat er achter de komst van watersporters onder andere een economisch, en toeristisch belang schuil gaat.
Verder ontdekte ik dat Schiedam, lees de vele vrijwilligers, geschiedenis heeft/hebben geschreven door 23 jaar jaar de Gondelvaart te houden in 35 jaar Brandersfeesten. Een unieke prestatie. De populaire Gondelvaart blijft geliefd in de stad. Het organiseren ervan is complex en kost heel veel energie, die nauwelijks meer elk jaar op te brengen is. Ik en velen met mij, hebben dit aan den lijven ondervonden. Als er nog iets moet gebeuren in 2025, het jaar waarin Schiedam 750 jaar bestaat, dan moet de gemeente wel opschieten, is mijn boodschap. Het kan een begin zijn van een nieuwe tijd.
Tekst lezing door Mari Dingenouts
EEN SCHIEDAMSE GONDELVAART IS MEER DAN EEN GONDELVAART
In ons waterrijke land vonden en vinden regelmatig gondelvaarten plaats met vaartuigen, meestal geen gondels. Schiedam heeft al enige geschiedenis met het houden van Gondelvaarten. Onze stad komt nog steeds voor op de lijst van steden op Wikipedia waar Gondelvaarten tijdens de Brandersfeesten plaatsvinden.
Ik herinnerde mij dat ik vier jaar was en keek op de kade van de Nieuwe Haven tegenover molen de Walvisch naar de Gondelvaart. Er gingen ook echte gondels voorbij. Dat was op dinsdagavond 31 augustus 1948. De dag waarop voor de 50e en laatste keer in het land groots Wilhelmina-Koninginnedag werd gevierd. Het was tevens haar regeringsjubileum. Juliana werd onze nieuwe koningin. Op 1 september kopte een van de Schiedamse couranten: “Over 50 jaar praten we nog over deze gondelvaart” en schreef dat alles door circa 20.000 belangstellenden in stilte werd ondergaan. Veel indruk maakte de drijvende watervallen van Fontijne. Al eerder werden Gondelvaarten gehouden in 1911 en 1930 in verband met de viering van Koninginnedag op 31 augustus. Schiedam hoefde niet 50 jaar te wachten. Want onze stad heeft er inmiddels sinds 1987 23 Gondelvaarten opzitten binnen een tijdsbestek van 35 jaar Brandersfeesten. Een prestatie van formaat. Complimenten aan allen die hieraan meegewerkt hebben. In 1980, werd ik door een samenvoeging van de GTB, VROM en Havendienst aangesteld als eerste bedrijfsvoorlichter van onze stad bij de Openbare Nutsbedrijven Schiedam (ONS). Dit om Schiedammers creatief voor te lichten over en te verbinden met onze bedrijven en producten zoals energie, besparing, drinkwater, afval en scheiding, reiniging en schone straten, warenmarkt, kabel TV en radio, en havens.
Dit door in- externe samenwerking, ondersteuning en stimulering van beleid en uitvoering. De havens en bruggen in Schiedam en de mensen daaromheen waren in 1980 ook in de media al behoorlijk in beweging. Bij de watersporters ging het toen vooral om het verbeteren van de afmeermogelijkheden, het vaker bedienen van sluis en bruggen ook in de weekenden en de doorvaart door de stad. De gemeente had ook een passantenhaven voor ogen. Na overleg met de directeur VVV Schiedam Ruud Pillard en havenmeester Theo Sabel nodigden we de Schiedamse watersportverenigingen uit voor een gedachte-uitwisseling over watersportrecreatie in Schiedam in onze aantrekkelijke binnenhavens.
Tijdens onze “verzoenende” en inspirerende bijeenkomst in het VVV-kantoor deelde ik mijn gondelvaartervaring uit 1948. Dat vonkte behoorlijk en leidde tot gezamenlijke initiatieven. Er werden werkgroepen gevormd. Het watersportfestijn in de Lange Haven ging het eerst van start in 1986, tijdens het eerste weekend van de Brandersfeesten, die in 1985 voor het eerst onder deze nieuwe naamgeving met groot succes van start waren gegaan.
Door de constructieve samenwerking met de Schiedamse watersportverenigingen en de positieve reacties uit de stad in de achterzak rolde de eerste Gondelvaart tijdens het eerste weekend van de Brandersfeesten op zaterdagavond 19 september 1987 uit de koker van de organisatoren met voorop Scouting Schiedam. Lampionnenoptochten met muziekkorpsen er voor (schot in de roos) kwamen uit de wijken en werden ontbonden langs de Lange Haven.
De kinderen met hun ouders zorgden zo voor extra sfeerverlichting op de kades, voordat de Gondelvaart om 21.00 uur van start ging. Ontroerend om te zien. De feestelijk vaartocht begon in de zwaaikom van het Doeleplein met ca. 75 verlichte pleziervaartuigen, de meeste van wsv De Vrije Liggers. De stoet voer door de Schie en de ambiancevolle Lange Haven richting Buitensluis, waar gedraaid werd. De Appelmarktbrug was net open toen het water met bakken uit de hemel kwam; er barstte een hevig onweer los. Alleen de onweerstaanbare jury-voorzitter Aad Wiegman, met rood colbert, hield manmoedig stand om alle versierde vaartuigen te bewonderen en te beoordelen. Andere leden vluchtten naar binnen. Vele stadsgenoten al dan niet vergezeld van hun kroost zochten een veilig heenkomen. De Gondelvaart is toch tot een goed eind gebracht. Het rode colbert is bewaard gebleven. De jury-voorzitter heeft er nog de mooiste verjaardag in zijn leven mee gehad op zaterdag 27 september 1997, was te lezen in een van de kranten. De Westgeul van wsv De Nieuwe Waterweg uitgevoerd met de Star Sisters en orkest, werd de winnaar van de eerste gondelvaart.
Tijdens dit weekend was voor de kinderen en jeugd meer te doen: vlotbouwen, boegsprietlopen en de Schiedamse sjoffelkampioenschappen. Er kon met Natsec gekanood worden, er was modelvaren. Het beroemde zeezeiljacht The New Magic Breeze lag voor anker. In de loop der jaren kwamen er meerdere waterspelen bij: steekspel op de boegspriet, vlottenrace, wrikken, waterfietswedstrijd, touwtrekken, branderszakslaan, ankerhieuwen, schotsje dribbelen, kuiptrappen. Ook de Pieremachochelvaart stond op het programma. De uitvoering gebeurde in een harmonieuze samenwerking tussen Scouting, de Zeekadetten, de Rode Valken, Eldos en een aantal watersportverenigingen.
Op weg naar 1999
De watersportweekenden vanaf 1987 werden door de media en publiek goed ontvangen. De Gondelvaart groeide uit tot een traditie, elk jaar deden er meer schepen mee, de concurrentie werd groter. Wsv De Nieuwe Waterweg was mede de grote inspirator om mee te doen aan de Gondelvaart. De kwaliteit van de deelnemende schepen werd opgekrikt. In 1996 leidde dat tot een nipte overwinning voor wsv de Nieuwe Haven met hun radarboot. Er was ook grote waardering voor al die onmisbare vrijwilligers en betrokken organisaties tijdens het watersportweekend. EHBO ( Rode Kruis), SRB, politie, brandweer, GGD, toezicht Gemeente, ONS Havendienst. Dit om alles goed en veilig te laten verlopen. De Havendienst maakte elk jaar de indeling van de schepen in de Lange Haven. Iedereen wilde graag een plekje aan de zonkant aan de Hoogstraatzijde. Op de kades rondom de Lange Haven waren leuke activiteiten, muziek, zang (shantykoren) sportdemonstraties, culturele optredens en een aantal kraampjes. De Havenkerk was open voor het publiek.
Bijzondere gastschepen waren oa van de Watergeuzen uit den Brielle, de grootste surfplank ter wereld, coaster De Zeester, zeezeilschip The New Magic Breeze en het vm koninklijke jacht Piet Hein, meerde af. De publieke belangstelling voor de Gondelvaarten liep successievelijk op van ca. 5000 in het begin, tot ca. 40-50.000 in september 1997. Het aantal vaartuigen dat Schiedam bezocht nam ook elk jaar toe. Op het hoogtepunt van het watersportweekend in 1997 lagen er ca. 300 pleziervaartuigen in onze binnenhavens uit alle windstreken van ons land. De Brandersfeesten waren in dat jaar ingekort. De Gondelvaart verhuisde naar het weekend met de zondagsmarkt.
Het schippersbal na de Gondelvaart viel bij de deelnemers en supporters in de smaak. Tijdens dit bal werden de prijswinnaars bekendgemaakt en werd gefeest in de Korenbeurs, Dansschool Sitton of Stedelijk Museum. Op zondag mochten de winnaars paradevaren door de Lange Haven.
Het succes en kwaliteit van de Gondelvaarten waren met name te danken aan de Schiedamse Watersportverenigingen: De Nieuwe Waterweg, Jachtclub Schiedam, de Schie, Nieuwe Haven, de Vrije Liggers, maar ook aan maatschappelijke organisaties, Stichtingen: Fluisterboten, Zeekadetten, Scouting, Bewonersgroep Westerhaven, de Rietzeilers, ONS Havendienst, enzovoorts. Watersportverenigingen uit de regio onder andere Katwijk, Noordwijk, Den Briel, enzovoorts droegen eveneens hieraan hun steentje bij. Het aantal deelnemende vaartuigen aan de Gondelvaart varieerde van 25 tot en met 40. Een mix van verenigingsboten, themaboten, muziekboten, sponsorschepen, gastschepen, jeugdschepen (Delfshaven- Zeemeermin), bedrijfsboten (Huisman/v Seumeren met Gouden Eeuw) en verlichte boten (Stichting Lentefeest) oogde het beste. De Schiedamse Gondelvaarten hadden naast het verbeteren van de onderlinge contacten van de watersporters een grote meerwaarde. De verhoogde binnenhavenactiviteiten qua beleid en uitvoering hebben in de tachtiger en negentigerjaren geleid tot activering van het Schiedamse watersportbeleid en watersportrecreatie, de verbetering van de voorzieningen voor watersporters, meer doorvaart en afmeermogelijkheden, meer bezoek van watersporters in de zomermaanden aan Schiedam. Een warme sympathie voor de watersporters en hun verenigingen. Leuke sociale processen binnen de verenigingen.
Vanaf 1999 op een andere koers
Het werd in 1998 merkbaar dat de Gondelvaart over zijn hoogtepunt heen was. De meeste helden die de geweldige prestaties leverden in de afgelopen 12 jaar met hun verenigingen raakten vermoeid, en vergrijsden. Het bleek nog niet mogelijk om het stokje over te dragen aan andere vrijwilligers binnen de verenigingen.
In samenwerking met het bestuur van de Brandersfeesten werd toen besloten om niet verder af te glijden naar een bedenkelijk niveau van de Gondelvaart, maar het beeld te houden zoals het was en te wachten totdat er weer animo en vrijwilligers waren die het willen en kunnen oppakken. Dit bleek later een goed besluit. Het wegvallen van de Gondelvaart vanaf 1999 was een gemis, de Schiedammers betreurden dat zeer. Ook bij andere programma-onderdelen van de Brandersfeesten werd “slijtage” merkbaar. Zo dreigde de organisatie van de zondagsmarkt in de problemen te komen. De ONS Marktdienst was hier de reddende engel. De zondagsmarkt bleef in de bestaande vorm overeind. Vier jaar wachten op de Gondelvaart werd in 2004 beloond. In 2003 ondernamen Jill Huisman, Bureau Mozaick met Kitty Buitendijk actie om de Gondelvaart in 2004 weer terug te laten keren. Dat slaagde. Zij maakten een prima start met de nieuwe en inspirerende voorzitter van de Brandersfeesten Frans Eikenbroek en de voorzitter van het Watersportweekend Sjaak Meijer. Vanaf die tijd werd het inschakelen van Fun-Key Events gewoonte. Dat leidde mede ertoe dat tot en met 2011 weer de Brandersfeesten waren met een Gondelvaart. De belangstelling nam weer aanzienlijk toe. Bijzonderheden in die tijd waren de (wereldwijde) TV uitzendingen van Look TV, de naamgeving van het weekend: Bruisend water, geen wisselbeker meer voor de winnaar van de Gondelvaart maar een Blauwe Wimpel.
Het wisselen van voorzitters van het Watersportweekend: ondergetekende ging de raad in en gaf het stokje in 2002 over aan Sjaak Meijer van Scouting, maar bleef wel op de achtergrond betrokken tot 2010. In 2011 droeg Sjaak zijn taak als voorzitter weer over aan Aad Noordijk.
Begin 2012 verscheen het bericht dat de Gondelvaart niet door kon gaan vanwege verzakkende kades. Dit moest aangepakt worden.
Dat betekende geen Gondelvaart voor de komende vier jaar in de Lange Haven. Het bestuur van de Brandersfeesten zocht naar een alternatief. Dat kwam er. Een alternatieve Gondelvaart en een lasershow vanaf de molen aan het Doeleplein. De Gondelvaart met 9 boten was niet je van het. Het gevolg was dat er de jaren erop geen Gondelvaart meer kwam, totdat de kades vernieuwd waren. Ondanks het gemis van de Gondelvaart bleef de publieke belangstelling voor de Brandersfeesten bemoedigend. Zo werd het aantal bezoekers in 2013 geschat op 150.000. In 2017 en 2018 werd er weer een Gondelvaart gehouden met voldoende boten. Centrummanager en voorzitter Stichting Branderfeesten (sinds 2014) Phons Ockerse: 'we kunnen weer vlammen'. Totdat corona toesloeg. 2 jaar lang kon er bijna helemaal niks meer. Vorig jaar, september 2022 zijn de Brandersfeesten weer van start gegaan, echter zonder Gondelvaart, wel met afmeermogelijkheden voor de pleziervaart in de binnenwateren.
Tijden zijn veranderd, ook de Brandersfeesten, minder omvangrijk dan voorheen. Het bezoek van watersporters aan Schiedam neemt wel weer toe, maar heeft bestuurlijk nog heel wat zetjes nodig. Dat bleek uit de aangenomen motie in 2016 over het versterken en verbeteren van het watertoerisme in Schiedam, uit het onderzoek van Buro Vrolijks 2020 met als titel: Kansen voor de Schie, voor de stad aan de Schie en uit de aanmoediging vanuit de raad om door te pakken in 2021 .
In recente publiciteit wordt geopperd dat het best weer een keer, maar dan om de paar jaar, een goede Gondelvaart gehouden kan worden bijvoorbeeld tijdens de viering van 750 jaar Stad Schiedam in 2025. De vorige gemeenteraad liet zelfs weten dat dat moet. In het coalitieaccoord van juni 2021 staat onder -Economisch vitale stad - dat Schiedam 750 jaar een Stadsfeest moet worden voor iedereen. Een mooi moment om Schiedam regionaal en nationaal op de kaart te zetten.
Dickens Festijn, verenigd in Triple C, wil daarbij best een belangrijke bijdrage leveren. Schiedam is het als Jeneverstad en als oudste havenstad in de Rijnmond het meer dan waard. Zoals gezegd leverde Schiedam een unieke prestatie met 35 Brandersfeesten en 23 Gondelvaarten. Vergeleken met wat in 1948 gezegd is kan Schiedam in feite hier nog veel langer dan 50 jaar mee vooruit. We hebben geschiedenis geschreven en dat vieren we en zien we terug in de tentoonstelling van de Historische Vereniging Schiedam.
Laten we na vandaag vanuit die onvergetelijke ervaringen met nieuw en jong elan toewerken naar een nieuw begin in het jaar 2025, het jaar waarin Schiedam 750 jaar bestaat en een aantrekkelijke en creatieve Gondelvaart weer een mooie plek kan krijgen in het programma. Ik wil nu graag overgaan om de tentoonstelling de “Schiedamse Gondelvaart is meer dan een Gondelvaart te openen” Daarbij is gekozen voor het luisteren en kijken naar één van de vele indrukwekkende momenten tijdens een van de 23 Schiedamse Gondelvaarten. Daarna wandelen we naar de locatie van de Historische Vereniging Schiedam voor het bekijken van de tentoonstelling.
Mari Dingenouts, 28 januari 2023
Foto: Mari Dingenouts houdt zijn lezing op de Graanzolder van het Jevenermuseum, foto door Jan Willem de Boer van JW TV Schiedam