"Dit document bevat een toelichting op het verkenningsproces en de onderzochte opties,
onderweg naar het eindadvies van de verkenner om de formatieonderhandelingen te starten met VVD, DENK, PvdA, D66 en Progressief Schiedam.
ir. F.B. (Fahid) Minhas

Advies voor een stabiel stadsbestuur dat recht doet aan de verkiezingsuitslag

De gemeenteraad van Schiedam heeft tijdens de gemeenteraadsvergadering van 21 april 2022 besloten het advies van verkenner Gouweleeuw -om formatieonderhandelingen te starten tussen VVD, DENK, D66, Progressief Schiedam en AvS- niet over te nemen. Bij motie is tijdens dezelfde raadsvergadering aan de tweede fractie (in omvang) van de gemeenteraad gevraagd een verkenner aan te stellen die het verkenningsproces opnieuw moet uitvoeren. De ingediende motie roept tevens op om een coalitie te onderzoeken die recht doet aan de verkiezingsuitslag en een stabiele meerderheid heeft. In dit advies zal
worden beschreven hoe het verkenningsproces is verlopen, wat de bevindingen waren, welke mogelijke coalitie-opties zijn onderzocht en hoe uiteindelijk is gekomen tot het eindadvies met een voorgestelde coalitie waarmee formatieonderhandelingen gestart kunnen worden.

1. Het verkenningsproces
Op de dag van bekendmaking van de nieuwe verkenner, te weten maandag 25 april, is er een brief door de verkenner verzonden aan alle raadsleden. Deze brief bevatte een toelichting op het nieuwe verkenningsproces en een uitnodiging voor de verkenningsgesprekken. Die zijn gehouden op dinsdag 26 april en donderdag 28 april.
Het uitgangspunt van de nieuwe verkenning was dat de inhoudelijke analyse van de reeds uitgevoerde verkenning niet opnieuw hoeft te worden uitgevoerd. Het gaat dan met name om de inventarisatie van de beleidsthema’s die door partijen reeds als belangrijk zijn aangemerkt en aandacht verdienen in het formatieproces. Om een zorgvuldig, maar ook efficiënt en effectief verkenningsproces te doorlopen, zijn alle partijen in de gelegenheid gesteld om ontbrekende beleidsthema’s te adresseren bij de verkenner.
Ook is aan de partijen gevraagd of ze per partij en met maximaal 2 deelnemers wilden aansluiten bij het gesprek met de verkenner. Tot slot is gevraagd of de deelnemers konden instemmen met inzage in het vertrouwelijk verslag van de vorige verkenningsgesprekken. Daarmee zijn alle deelnemers akkoord gegaan. Ter voorbereiding op het gesprek is aan de deelnemers van de verkenningsgesprekken ook een aantal andere vragen vooraf toegezonden. Het antwoord op deze vragen achtte de verkenner cruciaal om
uiteindelijk tot een afgewogen advies te komen. Voor de volledigheid staan de vragen hieronder nog eens opgesomd.

 De door de gemeenteraad op donderdag 21 april aangenomen motie vraagt om een stabiele meerderheid. Hoe ziet zo’n stabiele meerderheid er volgens u uit?
 Zijn er partijen waarmee uw partij samenwerking uitsluit?
 Wie is de wethouderskandidaat van uw partij?

Bij aanvang van de verkenningsgesprekken zelf is een algemene toelichting gegeven over de werkwijze, de aanpak van de verkenner en de opbouw van het gesprek. Na het doorlopen van de vooraf toegezonden vragen zijn per partij specifieke vervolgvragen gesteld. Er is geen uniformiteit gehanteerd in de vervolgvraagstelling, omdat de verkenner dat noodzakelijk achtte om een gericht en concreet advies uit te kunnen brengen.
Van alle verkenningsgesprekken zijn gespreksverslagen gemaakt. De conceptverslagen zijn naar alle deelnemers verzonden en, met enige aanpassingen, akkoord bevonden. Het advies en de verslagen zijn vertrouwelijk tot aan de bijzondere gemeenteraadsvergadering, die op vrijdag 6 mei is ingepland. Openbaarheid van de verslagen op het moment van de gemeenteraadsvergadering werd noodzakelijk geacht, teneinde het advies ook te kunnen toelichten en te onderbouwen. Ook is besloten om het definitief advies uiterlijk 3 a 4 uur voorafgaand aan de extra raadsvergadering te delen met zowel de gemeenteraad als de pers.

Om te toetsen of het advies op voldoende draagvlak kan rekenen, is op donderdag 5 mei een vervolggesprek geweest met enkele partijen die in het voorkeursscenario voorkwamen.
Tot slot is besloten om pas na de gemeenteraadsvergadering actief met de pers te communiceren. Met deze algehele werkwijze heeft de verkenner getracht een herhaling van hetgeen in de eerste fase van de verkenning is gebeurd te voorkomen.

2. Bevindingen en Aanbevelingen
Stabiliteit in zetelaantal
Om tot een stabiel stadsbestuur te komen is het belangrijk dat partijen duidelijk hebben aangegeven welke meerderheid in zetelaantallen zij beschouwen als stabiel. Het advies van de vorige verkenner kon niet op draagvlak rekenen, mede doordat er een voorstel lag van een coalitie van partijen met in totaal 18 zetels in de raad. Daarom diende de beantwoording van deze vraag voor de verkenner als basis voor de uiteindelijke samenstelling van de voorgestelde coalitie. Uit bijna alle gesprekken bleek dat een coalitie van 18 zetels te mager werd geacht, maar een coalitie van boven de 21 zetels weer als onwenselijk.
Enkele partijen gaven aan dat een coalitie moet kunnen rekenen op minimaal 19 zetels. Een meerderheid van de partijen heeft uitgesproken dat een coalitie die kan steunen op 20 zetels de gewenste stabiliteit biedt in zetelaantallen. De verkenner adviseert op basis van de gesprekken een coalitie samen te stellen die bestaat uit 20 zetels.

Samenstelling van een stadsbestuur
In de afgelopen periode bestond het stadsbestuur bij de start uit een college van B&W met 5 wethouders en de burgemeester, ondersteund door de gemeentesecretaris. Aan de partijen is gevraagd hoe zij aankijken tegen de omvang van het stadsbestuur en hun opvatting over uitbreiding van het aantal wethouders. In de praktijk komt het erop neer of partijen bereid zijn een zesde wethouder toe te voegen aan het gebruikelijke aantal van 5 wethouders. De verkenner concludeert dat hier verschillend over wordt gedacht door de partijen. Echter, een groot deel van de partijen heeft aangegeven dat zij het niet nodig vinden -maar bovenal niet uitlegbaar aan de stad- om het college van B&W uit te breiden met een zesde wethouder. Waar bijna unaniem over geoordeeld kan worden is het fenomeen deeltijdwethouders. Geen
van de partijen is uitgesproken positief over (een) deeltijdwethouder(s). De verkenner heeft daarbij tevens vastgesteld dat bij alle partijen de wens bestaat om een eigen wethouder te leveren, indien een partij deel zou uitmaken van een coalitie/college van B&W. Als reden hiervoor wordt genoemd dat daarmee toch letterlijk en figuurlijk gezicht wordt gegeven aan de steun die een partij levert aan een coalitie. De verkenner adviseert op basis hiervan een coalitie van 5 partijen die elk één eigen wethouder leveren. Ook adviseert de verkenner om geen deeltijdwethouders aan te stellen.

Het Progressief Initiatief
Een deel van de partijen in de gemeenteraad, te weten DENK, GroenLinks, PvdA en Progressief Schiedam, hebben zich verenigd in het Progressief Initiatief. Het uitgangspunt van het Progressief Initiatief was om gezamenlijk deel te nemen aan een nieuw te vormen coalitie. De verkenner heeft getoetst of het Progressief Initiatief op een stabiele meerderheid kan rekenen die recht doet aan de verkiezingsuitslag, voldoet aan de voorwaarde van maximaal 5 wethouders en de steun heeft van partijen die niet meer dan
20/21 zetels vertegenwoordigen in de gemeenteraad.  Al snel bleek dat de meeste partijen, waaronder vanuit het Progressief Initiatief zelf, van mening zijn dat de VVD als grootste partij deel zou moeten uitmaken van een nieuw te vormen coalitie. Echter, de VVD
gaf al snel aan niet deel te willen nemen aan een coalitie waar alle vier partijen uit het Progressief Initiatief onderdeel van zijn. Ook niet als daar andere partijen zoals het CDA of D66 aan zouden worden toegevoegd. Los van het feit dat hierdoor het zetelaantal ver boven de 20 uitkomt, achtte de verkenner een meerderheid voor het Progressief Initiatief in combinatie met de VVD derhalve niet realistisch.

Het scenario waardoor het Progressief Initiatief wel aan een meerderheid kan komen, bestaat uit de vier eerder genoemde partijen, aangevuld met OPS en AOV. Deze partijen hebben onafhankelijk van elkaar aangegeven zich comfortabel te voelen bij aansluiting bij het Progressief Initiatief. Vastgesteld moet worden dat beide partijen ook een eigen wethouder willen leveren. Hierdoor zou een mogelijke coalitie met het Progressief Initiatief bestaan uit 6 partijen die elk een wethouder leveren. Hierbij komt ook dat uit de gesprekken met verschillende partijen, waaronder deelnemers uit deze mogelijke combinatie, is
gebleken dat deze coalitie niet hun voorkeur heeft. De verkenner concludeert dat er voor het Progressief Initiatief geen stabiele meerderheidsvariant bestaat die recht doet aan de verkiezingsuitslag.

Coalitie met VVD en DENK als basis
Gedurende de verschillende gesprekken heeft de verkenner geconstateerd dat er breed draagvlak bestaat voor een coalitie met een stabiele basis van VVD en DENK als twee grootste partijen in de gemeenteraad. Door de bestaande politieke ervaring van de partijen worden beide over het algemeen gezien als betrouwbare samenwerkingspartners. Bekend is ook dat de VVD onvoldoende comfort heeft bij een coalitie waar alle vier partijen uit het Progressief Initiatief bij zijn aangesloten. Om recht te doen aan de verkiezingsuitslag ligt het voor de hand om aan deze zogenoemde stabiele basis onder andere ‘winnaars’ van de verkiezingen toe te voegen óf partijen die bereid zijn verantwoordelijkheid te nemen door plaats te nemen in het stadsbestuur. In principe kunnen dat alle partijen zijn, aangezien elke partij heeft aangegeven bestuursverantwoordelijkheid te willen nemen. De verkenner heeft vervolgens gekeken naar de oorspronkelijke ‘wenscoalitie’ van zowel de VVD als van
DENK. De partij die bij beide partijen als mogelijke samenwerkingspartner werd genoemd en als een van de winnaars uit de verkiezingen kwam, is de PvdA. De PvdA heeft twee zetels gewonnen tijdens de verkiezingen en wordt door de verkenner ingeschat als goede aanvulling op de basis van VVD en DENK.

Gelet op bovenstaande én het feit dat de PvdA deel uitmaakt van het Progressief Initiatief, lijkt het de verkenner voor de hand te liggen om de PvdA toe te voegen aan de stabiele basis. Daarmee bestaat de stabiele basis uit 14 zetels (VVD, DENK, PvdA).
Om tot een aantal van 20 zetels te komen heeft de verkenner eerst naar andere winnaars van de verkiezingen gekeken. Dat zijn GroenLinks, Progressief Schiedam, AvS en de OPS. Deze laatste heeft in de gesprekken aangegeven gezamenlijk op te trekken met het AOV en zich vooral te willen aansluiten bij het Progressief Initiatief. Het AOV heeft in de gesprekken met de verkenner vooral benadrukt zich te willen focussen op het Progressief Initiatief.
Hierna stond de verkenner voor een ingewikkelde keuze. GroenLinks en Progressief Schiedam zijn beide winnaar van de verkiezingen en maken deel uit van het Progressief Initiatief. Beide partijen toevoegen aan het eindvoorstel was niet mogelijk, omdat DENK en de PvdA al in de stabiele basiscoalitie zitten. Door het toevoegen van GroenLinks zou een 5e partij met 2 zetels toegevoegd kunnen worden aan de coalitie om op een aantal van 20 zetels uit te komen. Dat zou het CDA of AvS kunnen zijn. Andere toevoegingen
acht de verkenner namelijk niet realistisch. Volgens de verkenner rechtvaardigt de verkiezingsuitslag deelname van een lokale partij (zonder landelijke afdeling) -en tevens winnaar van de verkiezingen- aan een coalitie. Hiervoor komen zowel AvS als Progressief Schiedam in beeld. Beide partijen toevoegen aan een coalitie zou ook kunnen, maar dit zou
betekenen dat de gewenste 20 zetels niet worden behaald. Aan deze combinatie zou overigens nog het CDA (2 zetels) kunnen worden toegevoegd, maar daarmee komt een dergelijke coalitie op 6 partijen die alle de wens hebben een eigen wethouder te leveren. Er is niet voor het toevoegen van LOS (ook 2 zetels) gekozen, omdat deze partij heeft benadrukt geen vertrouwen te hebben in een coalitie waar zowel de VVD als DENK deel van uitmaken. De verkenner heeft vervolgens op basis van de gevoerde gesprekken, de genoemde kandidaatwethouder, de politieke en bestuurlijke ambities en ervaring en inzichten in de kaderstellende rol van de raad, geoordeeld dat het toevoegen van Progressief Schiedam aan de stabiele basis van VVD, DENK en PvdA gerechtvaardigd is.

De verkenner concludeert dat het toevoegen van zowel AvS als Progressief Schiedam aan een coalitie niet leidt tot een stabiele meerderheidsvariant die voldoet aan de gestelde uitgangspunten van 5 partijen die 20 raadszetels vertegenwoordigen.
De verkenner realiseert zich dat met deze keuze GroenLinks buiten de coalitie valt. Gelet op de voorliggende situatie kon dat ook niet anders. De verkenner kon niet anders dan maximaal 3 partijen uit het Progressief Initiatief selecteren voor coalitiedeelname. Door het weglaten van Progressief Schiedam, zou er geen goede lokale vertegenwoordiging zijn in de coalitie. Met het toevoegen van Progressief Schiedam aan de stabiele basis, dient nog één partij met 3 zetels te worden toegevoegd om op 20 zetels uit te komen. Hierbij kan gekozen worden tussen OPS en D66. Op basis van de gevoerde gesprekken adviseert de verkenner om D66 te voegen aan de coalitie. Meerdere partijen hebben in hun gesprekken met de verkenner hun waardering uitgesproken over samenwerking met D66. D66 heeft zich de afgelopen jaren in hun ogen bewezen als betrouwbare partner in zowel de gemeenteraad als het college. De verkenner bevestigt dit beeld op basis van het gevoerde gesprek met
D66. Door deze toevoeging komt de voorkeurscoalitie op een totaal van 5 partijen die 20 zetels vertegenwoordigen in de gemeenteraad.

3. Eindadvies
Het advies van de verkenner is om de formatieonderhandelingen te starten met VVD, DENK, PvdA, D66 en Progressief Schiedam. Volgens de verkenner is deze coalitie een goede afspiegeling van de gemeenteraad en kan ze rekenen op een stabiele meerderheid. Deze coalitie laat volgens de verkenner een goede balans zien tussen de lokale politiek en partijen met een uitgesproken links-, midden- en rechtse oriëntatie. De verkenner is van mening dat de in de gesprekken genoemde wethouderskandidaten stuk voor stuk personen zijn die op basis van bestuurlijke en politieke ervaring in staat zijn de opgaven van de stad ter hand te nemen.

Overige aanbevelingen
De politieke verhoudingen in Schiedam zijn enigszins verstoord geraakt door het verloop van de eerdere verkenning. De verkenner heeft in zijn gesprekken geconstateerd dat de samenwerking tussen partijen voor verbetering vatbaar is en dat daar ook de mogelijkheid voor bestaat. In de gemeenteraad leeft namelijk een gedeelde ambitie om de sociale en fysieke uitdagingen in de stad aan te pakken. Dat blijkt vooral uit de thema’s die zijn aangedragen door de verschillende partijen. Het gaat dan onder andere om een goed bereikbare stad, betaalbaar bouwen, veiligheid en leefbaarheid, armoedebestrijding, financiën en duurzaamheid.

De verkenner adviseert de partijen die met elkaar de formatieonderhandelingen zullen voeren, ook de niet-onderhandelende partijen in de gelegenheid te stellen inbreng te leveren. Dit zal de samenwerking tussen enerzijds de raad en het college, maar ook tussen de coalitie en niet-coalitiepartijen versterken.

Fahid Minhas
Schiedam, 6 mei 2022"