door Louise Melchers

Al enige tijd is psychologisch verpleegkundige Saskia Beukman (midden op onderstaande foto) bezig met haar onderzoek naar heksenvervolging in Schiedam. Zij ontdekte dat twee Schiedamse vrouwen, Neeltje Andries en Marytje Arendsdochter, ervoor zorgden dat het recht in Holland ten opzichte van van toverijverdachte vrouwen voorgoed veranderde. Daar wilde zij meer over weten. Bij haar onderzoek kreeg zij steun van conservator Merel van der Vaart van Stedelijk Museum Schiedam (links op onderstaande foto). Samen maakten zij een podcast over hun bevindingen.

Catrien Schreuder, hoofd Tentoonstellingen en Collecties van Stedelijk Museum Schiedam (rechts op de foto) introduceert de makers van de podcast, Merel van der Vaart (links) en Saskia Beukman (midden)

Saskia: "Als we aan heksen denken, denken veel mensen aan vrouwen die aan de rand van de stad wonen, die zich bezighouden met kruiden, die niet getolereerd worden, hulpeloos zijn en geen rechten hebben. Niets is echter minder waar en wie meer over deze vrouwen te weten wil komen kan de komende vijf afleveringen van de podcast 'Heksen in Schiedam' beluisteren." 

Merel en Saskia interviewden deskundigen, doken de archieven in en lazen allerlei historische documenten. Een van de meest indrukwekkende momenten vonden zij een bezoek aan de pijnkelder in de Gevangenpoort in Den Haag waar Neeltje en Marietje 2,5 jaar ter purge gingen: ze gingen op eigen verzoek de gevangenis in om zo hun onschuld te kunnen bewijzen. Martelingen maakten deel uit van hun tijd in de gevangenis, ook al probeerden de onderzoekers dat op een nette manier te doen en was er altijd een chirurgijn (een medisch behandelaar) bij. Merel en Saskia konden zich levendig indenken hoe dat in zijn werk gegaan moet zijn. Neeltje en Marietje werden onschuldig verklaard, waarna de Schiedamse stadsomroeper onder begeleiding van klokgelui door de stad ging om te melden dat de straatmare (de roddel en achterklap) moest ophouden.

In de eerste aflevering van de podcast interviewt Saskia architectuurhistoricus Geert Medema die uitlegt hoe het centrum van Schiedam er in de 14e en 15e eeuw vermoedelijk uit heeft gezien. Schiedam was geen marktstad, want er was niet, zoals bijvoorbeeld in Gouda, een groot marktplein. In de buitengebieden van Schiedam waren vier kloosters en aan de Lange Haven hield men zich bezig met visserij en scheepsbouw. Bijzonder was wel dat Schiedam halsrecht had en de rechters daarom uitspraken mocht doen over leven en dood. Vandaar dat we nu nog steeds een beeld van vrouwe Justitia zien op de topgevel van het oude stadhuis op de Grote Markt.

Saskia interviewde ook Steije Hofhuis, docent cultuurgeschiedenis aan de Universiteit  Utrecht die onderzoek deed naar de evolutie van de heksenvervolging. Hij vertelt over de processen zelf. 80% van de heksen waren vrouwen, want die waren een makkelijke prooi voor de duivel. 

Historicus Han van der Horst, voorzitter van Historische Vereniging Schiedam, was aanwezig bij de lancering van de podcast en sprak zijn lof uit voor de makers. Hij roemde het feit dat de podcast het onderwerp zowel in de diepte als in de breedte behandelt en zo een goed beeld geeft van het leven in de 16e eeuw. Hij noemde Neeltje en Marietje rolmodellen voor de Schiedammers en zou graag zien dat deze iconen in het jubileumjaar 2025 ook zeker de aandacht krijgen die ze verdienen.

Na het beluisteren van de podcast konden geïnteresseerden mee op een korte wandeling naar de plek waar Neeltje vermoedelijk gewoond heeft. Ze was een hooggeplaatste Schiedamse die samen met haar echtgenoot eigenaar was van een houthandel aan de Lange Haven ter hoogte van het pand dat nu op nummer 117 te vinden is (de deur met de boog). Daar was het perceel waar ze woonde, maar het huidige huis is van later tijd.

Het gemeentearchief heeft in 2021 een app gelanceerd, Schiedam 1598, waarmee je als je door Schiedam wandelt, kunt zien hoe Schiedam er toen waarschijnlijk uitzag. Merel liet ons tijdens de wandeling met de app zien hoe de Lange Haven er in 1598 uitzag. (Helaas werkt de app niet op de wat nieuwere Androidtelefoons, maar op de Iphone werkt hij wel.) 

Merel van der Vaart laat via de app Schiedam in 1598 aan de aanwezigen zien hoe de Lange Haven in Schiedam er in die tijd uitzag

Saskia: "In de volgende podcast zijn we in het jaar 1584: "Gij doet het mij... jij zit hier achter." Deze aflevering gaat over hoe een roddel tot zoiets als heksenvervolging kan leiden. We horen meer over de plek van het huis aan de Lange Haven en over de inmiddels verdwenen brug die een klein stukje verder de Westmolenstraat en de Bokkensteeg met elkaar verbond. In de podcast daarna komen andere processen aan de orde en in podcast vijf komt ook de rol van de vroedvrouw aan de orde en komt een verloskundige aan het woord. Ook wordt er verder ingegaan op de moderne hekserij en wat we uiteindelijk geleerd hebben van de geschiedenis."

Vandaag ging de eerste aflevering online en elke twee weken komt er een nieuwe aflevering beschikbaar. De laatste aflevering van deze serie verschijnt 8 december 2023. De podcasts zijn via alle podcastapps te beluisteren, maar ook via de site van Stedelijk Museum Schiedam.

Foto boven het artikel: bezoekers van Stedelijk Museum Schiedam beluisteren de nieuwe podcast in de kapel van het museum