Daar zie je hoe kunstenaars als Jan van Goyen, Johan Barthold Jongkind, Jan Sluijters en Charley Toorop het landschap in de Zuid-Hollandse Maasdelta vanaf de late zestiende eeuw tot nu verbeeldden. Ze trokken erop uit om molens, slootjes en weidevogels te schilderen, de idylle van het ‘typisch Hollandse landschap’. Maar ze legden ook havens, kades en industrie vast en de toenemende verstedelijking die in dit deel van het land zo beeldbepalend werd. ‘De tentoonstelling is oogstrelend mooi én zet aan tot nadenken’, vertelt museumdirecteur Anne de Haij. ‘Je ziet teloorgang en schoonheid. De Maasdelta is waterrijk en tegelijkertijd het drukbevolkste gebied van Europa. Dat is niet alleen iets van nu. Er is hier altijd spanning ​geweest tussen menselijke aanwezigheid en de natuur.’

Mens
Ook al trok het gebied door de eeuwen heen kunstenaars uit binnen- en buitenland, toch stond het nooit centraal in een tentoonstelling, vertelt ​gastconservator Rozanne de Bruijne. ‘Met overal water, de ontginning, drooglegging, landbouw, bebouwing en industrie is het landschap van de Maas uniek. Je ziet de dwingende aanwezigheid van de mens.’ De Maasdelta loopt van Dordrecht naar de Hoek van Holland met precies in het midden de stad Schiedam. In de tentoonstelling hangt een groot drieluik met een deel van dit stroomgebied van Marius Richters.

Vuur
Elke zaal van de tentoonstelling heeft een eigen thema: water, lucht, vuur en aarde. In de zaal Vuur zie je hoe de oevers van de rivier rond 1900 zijn veranderd in een industrieel landschap. Er hangen schilderijen waarop de hemel rood kleurt door de verwoestende kracht van het vuur. De impact ​van deze hevige vlammen op het landschap is groot. In andere zalen merk je dat kunstenaars soms ‘smokkelen’ met het landschap waar ze naar kijken. Ze laten bijvoorbeeld spoorwegen, stoomschepen en telegraafpalen weg of combineren elementen van verschillende steden met elkaar.

Brandersbuurt
Vuur ​heeft ook een scheppende kracht die staat voor vuurtorens, verlichting, machines en industrie, waaronder die van de jeneverbranderijen ​in Schiedam. Kunstenaar Wim Motz legde de Brandersbuurt in Schiedam vast met de arbeidershuisjes waar de brandersknechten en hun gezinnen woonden. In deze zaal hangt ook de Vuurtoren bij avond in de mondig van de Maas. Als Charley Toorop het werk in 1915 schildert, is de lantaarn bovenop de toren waarin ’s nachts een groot kolenvuur werd gestookt, al verdwenen.

Ecosystemen
Elke zaal bevat ook hedendaags werk dat gastconservator Trudi van Zadelhoff selecteerde. In de eerste zaal​ waarin het thema water centraal staat, wordt videowerk van Tone Bjordam geprojecteerd over de kwetsbaarheid van de natuur en de gevoeligheid van ecosystemen voor veranderingen, vooral door menselijk ingrijpen. Daarbij ​werkt ze samen met muzikant en prof. dr. Marten Marten Scheffer die eerder de Spinozaprijs kreeg voor onderzoek naar ecosystemen. 

Kruiend ijs
In de waterzaal zie je ook hoe kunstenaars de Maas schilderden met kruiend ijs of een typisch Hollands zonnetje. Van de zeventiende tot in de negentiende eeuw ​zijn de kanalen en vaarten​, zoals de drie Schieën, ​belangrijke routes voor personen en goederen. Het netwerk van trekvaarten kun je zien als het OV van ​toen.

Maanlicht
Lucht is het meest poëtische thema van de tentoonstelling. Hier zie je schilderijen met maanlicht, wolken en de zonsondergang, waaronder het schilderij Maannacht bij Overschie van Johan Barthold Jongkind. In deze zaal hangt het IJsgezicht​ bij Dordrecht dat Jan Van Goyen in 1644 vastlegde. In het kielzog van de zeventiende-eeuwse meesters trokken in de negentiende eeuw de schilders van de Haagse School naar het stroomgebied. Willem Roelofs ​en Jacob Maris kwamen bijvoorbeeld graag in de omgeving van Schiedam. 

Ademtocht
In deze zaal zie je ook het werk ademtocht #2022, schiedam van Marisca Voskamp. Ze maakte een wolk van plastic zakjes waar je omheen en doorheen kunt lopen, zodat de wolk met je beweging meegolft. Ze vulde plastic zakjes met adem van verschillende mensen. Het werk laat onder andere de kwetsbaarheid van het leven zien door het transparante en fragiele materiaal. 

Strijd
In de zaal met het thema aarde zie je hoe het land veranderde door turfwinning en bebouwing, hoe er land verdween en weer bijkwam. Dat laatste dankzij de aanleg van de Maasvlakten. In het trappenhuis draait een video van kunstenaarsduo Bik Van der Pol over de aanleg van de Tweede Maasvlakte. Ze laten het grootse project zien en de eindeloze strijd tussen land en water die Nederland al eeuwen voert. 

Kasteel
In deze zaal ontmoet je ook het zeventiende-eeuwse kasteelportret van Huis te Riviere, dat in 1262 verrees te midden van de toen nog moerassige natuur. Het kasteel ligt aanvankelijk net buiten Schiedam, rond 1900 kun je vanaf die plek aan de Broersvest de weilanden nog zien. Nu ligt de ruïne ingeklemd tussen het theater en het stadskantoor in het centrum van Schiedam. ​Het is een voorbeeld van de verhouding tussen stad en platteland, die in de twintigste eeuw sterk veranderde. 

Bruiklenen
De werken in de tentoonstelling komen uit de eigen collectie en van onder andere Museum Boijmans Van Beuningen, het Kröller-Müller Museum, Museum Rotterdam, het Dordrechts Museum, het Rijksmuseum, het Nationaal Archief, het Stadsarchief Rotterdam en het Gemeentearchief Schiedam en enkele particuliere bruikleengevers.

Selectie kunstenaars
Jan van Goyen, Aelbert Cuyp, Johan Barthold Jongkind, Willem Roelofs, Jacob Maris, Johan Hendrik van Mastenbroek, Jan Sluijters, Charley Toorop en,  Henk Chabot en Marius Richters.

Publieksboek
Bij de tentoonstelling verschijnt bij uitgeverij WBOOKS het publieksboek Levend Landschap​ dat verkrijgbaar is in de museumwinkel. ​Hierin staan verschillende essays en een selectie van werken uit de tentoonstelling.

De tentoonstelling wordt mede mogelijk gemaakt door Gemeente Schiedam, Provincie Zuid-Holland, Fonds Schiedam Vlaardingen, Prins Bernhard Cultuurfonds, Zabawas, De Groot Fonds, Mondriaan Fonds en Gifted Art

Foto's: 

- Wim Motz, De Brandersbuurt van Schiedam, 1952, particuliere collectie

- Johan Barthold Jongkind, Maannacht bij Overschie, 1864, collectie Rijksmuseum Twenthe, Enschede

- Marius Richters, Panorama van Rotterdam, 1953, collectie Museum Rotterdam