door Ester Janssen

“Het is toetsweek. En warm. En bijna vakantie. Geen ideale combinatie. Ik surveilleer bij een derde klas. Ik ken ze goed en mag ze graag. In deze klas kan iedereen met elkaar overweg, maar er zijn wel een paar subgroepen. Een daarvan is de groep die ik voor het gemak de 'stoere wijffies' noem. Mondige meiden, luidruchtig, beweeglijk. Maar ook positief en slim, en vaak best welwillend in de les. Ik vind ze leuk, ik had vroeger wel meer op ze willen lijken.

Ze zitten te spieken alsof hun leven ervan afhangt. Dus een zet ik er apart, naar een andere maak ik het maffia-gebaar voor 'ik heb je in de gaten' (met je wijs- en middelvinger eerst op je eigen ogen en dan op de ander wijzen, je kent het wel. Ik voel me net Al Pacino). Met weer een andere doe ik een stare-down, die zij uiteraard verliest, met een half betrapte, half geamuseerde glimlach. 

Ik vind deze situaties altijd nogal dubbel: ik zie de lol van het kat-en-muisspelletje wel in, maar valsspelen is natuurlijk onwenselijk. Dat laatste heeft meerdere redenen. De meest voor de hand liggende zijn ijdelheid (ze zouden het bij mij niet moeten durven) en idealisme (hun cijfers zouden echt iets moeten zeggen over hun kunnen). Maar er is nog een andere reden, die dieper gaat dan school alleen.

Ik durf te stellen dat jongeren de afgelopen jaren labieler en onzekerder zijn geworden. Met mijn psychologie van de koude grond veronderstel ik dat smartphone en sociale media daarbij cruciale factoren zijn. Mensen van nu weten zich vierentwintig uur per etmaal bekeken en gewaardeerd, positief dan wel negatief. Op zich is het van alle tijden dat je zelfbeeld bepaald wordt door wat anderen van je vinden. Je leeftijdsgenoten vinden je wel of niet leuk, je ouders keuren dingen goed of af, je docenten kennen cijfers toe aan je prestaties. Vroeger bleef dit echter beperkt tot mensen die je op zijn minst zijdelings persoonlijk kende.

Nu ben je constant zichtbaar voor de hele wereld. Dat wordt bovendien gepresenteerd als begeerlijk, in de vorm van influencers overal en leuke dansjes op TikTok. Als je zelf nooit iets post, neem je eigenlijk niet volledig deel aan het leven. Je waarde wordt voor een veel groter deel dan voorheen bepaald door publiek. Allerlei onderzoeken tonen aan dat mensen een gezonder zelfbeeld ontwikkelen, beter presteren en minder angst ervaren als ze zich niet in hoge mate vergelijken met anderen. Sociale media maken dat onmogelijk.

Terug naar de stoere wijffies. Ik zei het al: niet bovengemiddeld dol op school, maar meiden die wel werken als dat nodig is, en die prima scoren. Ik schat dus in dat ze ook voor deze toets aardig geleerd hebben. En zo niet: een enkele onvoldoende zou hun gemiddelde nauwelijks verlagen. Waarom dan toch dat gespiek, met het risico op een 1? Ik gok dat dat is omdat ze niet goed anders meer kunnen dan zich te vergelijken met anderen. Even kijken of die hetzelfde antwoord hebben ingevuld, even kijken hoever die al zijn. Checken of wat jij doet wel past bij de rest is immers je natuur geworden.

Ik wil dat ze dat afleren. Ik wil dat ze leren te vertrouwen op hun eigen kunnen. Je hebt voor deze toets geleerd, dus de meeste van jouw antwoorden zullen wel goed zijn. Je krijgt je toetsen bijna altijd af, dus ook deze zal wel lukken. Je hoeft niet te weten hoe ver een ander is. Je hoeft niet te zien of zij ook B heeft. Je hoeft niet hetzelfde haar, dezelfde make-up, hetzelfde figuur als alle digitale iconen. Wat van jou is, is goed genoeg, alleen om het feit dat het van jou is. Ik wou dat ik dat per direct in hun hoofden kon proppen. Het zou mij een hoop gedoe schelen tijdens toetsen. Maar vooral zou het de wereld diverser maken en de leerlingen geruster. Dat is wat ik alle wijffies (en ventjes, en mensen die geen van beide of allebei een beetje zijn) zo gun: écht stoer te zijn.

De toets is afgelopen, ze stuiven het lokaal uit. Geen gelegenheid meer voor deze preek. Maar ik onthoud dit. Volgend jaar krijgen ze hem. Tien keer. Misschien hebben ze dan nog liever toetsweek. Kunnen ze weer lekker spieken."

Volgend jaar, dat is dus nu. Er komt net een vierde binnen. Daar ga ik: "Ga zitten. Ik heb een preek…"

Foto: Ester Janssen, docent Nederlands Stedelijk Gymnasium Schiedam (foto door Jan Schrijver)