door Cok Boes

De stad werd in de negentiende eeuw zwart door de roet van de jeneverindustrie en ook andere industrie zoals de kaarsenfabriek. Dat moge duidelijk zijn. Maar waarom werd 'zwart' dan gekoppeld aan de plaatsnaam 'Nazareth', kun je je afvragen.

Het zou volgens de gemeente met een bijbeltekst te maken kunnen hebben? In Johannes 1:47 staat “Kan uit Nazareth iets goeds komen?”. Deze verklaring is vergezocht, vind ik. Zou het met het echte Nazareth te maken hebben, waar distillateurs uit onze stad in de negentiende eeuw op pelgrimstocht gingen? Na literatuurstudie kan ik alleen maar zeggen, dat dit ook niet waarschijnlijk is.  

Of zou het te maken kunnen hebben met het dorpje Nazareth in België, in de buurt van Gent? In dat landelijk gelegen dorp waren ook stokers. Het verhaal gaat dat stokers uit Nazareth in Schiedam het vak kwamen leren en onze - door een laagje roet gekenmerkte stad - Zwart Nazareth noemden.

Daar vond ik wel wat in zitten. Ik ben naar het Belgische Nazareth gegaan om er enkele dagen op onderzoek te gaan (hierboven zie je het gemeentehuis van Nazareth). Ik ging o.a. bij een distillateur op bezoek, bij een seniorenvereniging en bij een heemkundige in het dicht bij Nazareth gelegen gehucht De Pinte. Dat heeft als bijnaam 'Klein Nazareth'. Op de foto hieronder ben ik op bezoek in De Pinte bij historicus Manuele van den Abeele (links).

Ook dat was een doodlopend spoor. Er kwamen géén distillateurs naar Schiedam om hier het vak te leren, was steeds weer het antwoord dat ik kreeg.

Dat Schiedam al lange tijd Zwart Nazareth wordt genoemd, staat als een paal boven water. Zo was er eind negentiende eeuw de schrijver Henri Benjamin Hartog. Die gaf les aan de armenschool op de Broersvest (hierin is nu restaurant Hotspot Hutspot gevestigd). Hartog schreef aan zijn uitgever dat hij les gaf aan leerlingen uit Zwart Nazareth.

'Zwart Nazareth' is jarenlang een bijnaam geweest van onze stad die liever niet werd gebruikt in onze stad, zeker niet door officiële instanties. Het had toch een negatieve klank, want het zal dan wel te maken gehad hebben met de vervuiling die met name de jeneverindustrie (op de top bijna 400 distilleerderijen) in onze stad met zich meebracht. En vanuit de bijbel was er zoals gezegd ook een negatieve associatie.  

Tegenwoordig durven ook officiële instanties zoals S'DAM Partners de term Zwart Nazareth weer te gebruiken. En de gemeente publiceert op haar website het gedicht 'De Schiedamse Havens' van de stadsdichter Schiedam, Yvette Neuschwanger, waarin de stad als Nazareth wordt aangeduid. Ik citeer de eerste vier regels van het gedicht:

'het historisch centrum laat zich met water omkaderen
het omringt en voedt het sterke oude hart
Nazareth, maar allang niet meer zo zwart
de havens, beeldbepalende aderen'

Er was vorig jaar een snackbar op de Hoogstraat met de naam Zwart Nazareth, waar je een patat kon krijgen met zwarte mayonaise. Er is een jenever Zwart Nazareth. En sinds kort ook een jenever Black Nazareth, uitgebracht door de nieuwe internationale hardrockband Black Nazareth. Je kunt wel zeggen dat 'Zwart Nazareth' een geuzennaam is geworden, een erenaam die men zichzelf geeft, hoewel deze oorspronkelijk door anderen als scheld- of spotnaam werd gebruikt.

Al heeft mijn zoektocht dan niet hét antwoord opgeleverd voor de verklaring van de naam, het zoeken heeft mij heel veel geleerd over de geschiedenis van onze bijzonder interessante stad.

Hierboven kun je een video-verslag zien van een lezing die ik enkele jaren geleden heb gehouden over Zwart Nazareth voor de Historische Vereniging Schiedam.

Hier lees je een eerder artikel:
De Roode Zon moest een veld huren in Rotterdam Zuid
https://www.deschiedammeronline.nl/sport/details/de-roode-zon-moest-een-veld-huren-in-rotterdam-zuid