door Jan Schrijver (foto's door Louise Melchers)

Als je bij het Raam waar zich de Muradiye Moskee bevindt de hoek om gaat de steeg Achter de Teerstoof in, stond hier ooit aan de linkerzijde van de steeg de synagoge. In 1858 startte de bouw en in maart 1859 ging de synagoge open. Jarenlang was het gebouw het middelpunt van de kleine joodse gemeenschap in onze stad. Tot 1910 was het gebouw in gebruik als synagoge. In 1915 werd het pand verkocht en kwam er een wijnpakhuis in. In 1987 werd het gesloopt om plaats te maken voor een complex nieuwbouwappartementen, dat aan de voorzijde op de Schie uitziet. 

De gevelsteen die in 1858 op de synagoge werd aangebracht ter herinnering van de start van de bouw, is driemaal gered. De eerste keer was dat door de handelaar die de synagoge als wijnpakhuis in gebruik nam. Hij liet de steen in de gevel van zijn pand zitten, maar wel omgedraaid zodat er geen tekst leesbaar was.

Bij de sloop van het pand in 1987 redden omwonenden de gevelsteen uit de puincontainers, al kreeg de gevelsteen opnieuw een weinig eervolle plek. Bij de achteruitgang aan Achter de Teerstoof van de woning Schie 174 werd de gevelsteen, nu met de letters naar boven, buiten in het plaveisel voor de achterdeur gelegd. Er lag wel een deurmat overheen, de tekst was opnieuw aan het zicht ontnomen. Maar tegelijkertijd, de steen was opnieuw gered. 

Peter Staal (de man achter ook de redding van de Verspeekpomp in Kethel en mede-terugvinder van het oude toegangshek van de Gusto, waarvan nu een monument is gemaakt, zie hier voor een foto van het monument) kreeg een tip dat deze steen bij genoemde achteruitgang zou liggen. "Ik ben toen eens langs gelopen. Heb heimelijk de deurmat even opgelicht en zag de steen liggen waarvan ik dacht dat dit de gevelsteen van de synagoge zou kunnen zijn. Daarna ben ik met iemand van de Stichting Stolpersteine erbij nogmaals gaan kijken; we hebben de mat opnieuw opgelicht en er water uit een daar staande waterton overheen gesprenkeld. Het was wel een openbaring toen de letters goed zichtbaar werden, we wisten toen zeker dat we het over de gevelsteen hadden. Het heeft nog wel even geduurd voordat een en ander goed in beweging kwam." De nieuwe bewoners van het desbetreffende pand werkten bereidwillig mee het stukje stenen geschiedenis vrij te maken. Daarvoor in de plaats hebben zij nu een nieuwe steen voor hun deur gekregen. 

De bewoners van het nieuwe appartementencomplex, dat op de plek van de voormalige synagoge is gebouwd, werkten ook mee. Zij gaven toestemming om de gevelsteen in te metselen in de muur van hun schuurtjes. 

Vanmiddag om vier uur werd de in een kunstwerk geïntegreerde gevelsteen onthuld door burgemeester Cor Lamers en de Rotterdamse rabbijn Jehoeda Vorst. De burgemeester noemde het een eerbetoon aan de joodse gemeenschap in Schiedam, waarvan vrijwel niets bewaard is gebleven. We hebben de Gustaaf Meijerstraat, ter nagedachtenis aan de gemeenteambtenaar van Kethel, die op 26 oktober 1942 werd omgebracht in kamp Auschwitz. En we hebben de Stolpersteine die herinneren aan de door de nazi's in concentratiekampen omgebrachte joodse Schiedammers. "Voor zover we hebben kunnen achterhalen, zijn 142 joodse Schiedammers tijdens de oorlog om het leven gekomen, maar het kunnen er meer zijn. Inmiddels worden de meesten van de 142 slachtoffers die bij de gemeente bekend zijn, herdacht met een Stolpersteine", zo zei de burgemeester tijdens zijn toespraak. Een Stolpersteine is een koperen gedenksteen in de stoep voor de deur van het woonhuis vanwaar een joodse Schiedammer door de Duitsers werd weggevoerd. Binnen niet al te lange tijd zullen alle 142 Stolpersteine geplaatst zijn. Nu is er dus een nieuwe tastbare herinnering aan de joodse gemeenschap bij gekomen.

Rabbijn Vorst noemde het bijzonder dat deze blijvende herinnering er nu is. Donkere kant is dat er in de oorlog minstens 142 Schiedamse joden in concentratiekampen zijn omgekomen. Lichtpuntje in de  duisternis is deze blijvende herinnering aan de joodse gemeenschap in Schiedam. Het brengen van licht is iets dat zo bij de principes van ons geloof past, benadrukte de rabbijn.

Waar nu het Stadskantoor staat en het Stadserf ligt, was ooit een kleine joodse begraafplaats. Die maakte in samenspraak met de joodse gemeenschap plaats voor de gemeentelijke nieuwbouw. 144 stoffelijke overschotten en evenzoveel gedenkstenen werden overgebracht naar de joodse begraafplaats aan het Toepad in Rotterdam Kralingen.

De gemeenteraad nam enkele jaren geleden een motie aan om rond het Stadserf tot een gedenkteken te komen voor deze verdwenen begraafplaats. Toen Robert Berns, gemeenteraadslid CU-SGP, vernam van een groep burgers die het initiatief had genomen de gevelsteen van de synagoge terug te brengen in de openbaarheid, juichte hij dit zeer toe en heeft hij zich hier hard voor gemaakt.

Dat neemt echter niet weg dat er ook het in de motie genoemde gedenkteken voor de begraafplaats moet komen, zegt hij. Vanmiddag nam Berns de gelegenheid te baat om hierover met de rabbijn te overleggen. Het zou ertoe kunnen leiden dat er niet alleen in Schiedam een verwijzing komt naar de begraafplaats aan het Toepad, maar ook omgekeerd op de begraafplaats in Rotterdam naar het Schiedamse gedenkteken. Dat er nu plannen bestaan een deel van het Stadskantoor-complex af te breken en opnieuw op te bouwen, vertraagt de komst van een gedenkteken voor de verdwenen begraafplaats. Maar van uitstel zal geen afstel komen, zo verzekert Berns.

Hier lees je ons eerdere artikel:
https://www.deschiedammeronline.nl/artikel/details/onthulling-gevelsteen-voormalig-synagoge

Foto geheel boven: burgemeester Cor Lamers na de onthulling in gesprek met rabbijn Jehoeda Vorst, geheel rechts ontdekker van de steen Peter Staal (foto door Louise Melchers (c) De Schiedammer Online