Grote kans dat Jacob Maris aan het einde van de negentiende eeuw met de trein van Den Haag naar Schiedam tufte, waar hij misschien wel ter plekke het schilderij De vier windmolens (circa 1872) maakte.

Je ziet een landschap met een groene weide, een rivier en de karakteristieke Schiedamse molens. Het Stedelijk Museum Schiedam krijgt het doek in langdurig bruikleen van het Fonds Schiedam Vlaardingen, dat het speciaal voor het museum aankocht. ‘Het is een prachtig schilderij dat goed bij ons past, omdat we ons richten op kunst en geschiedenis’, zegt directeur Anne de Haij. 

Topstukken
Het schilderij laat zien hoe Schiedam er destijds uitzag, al hield de kunstenaar zich nooit helemaal aan de werkelijkheid. De Haij: ‘Bovendien toont het aan dat de regio rondom Schiedam aantrekkelijk was voor bekende kunstenaars. Het werk wordt een van de topstukken in de tentoonstelling Levend Landschap, die op 9 juli 2022 opent.’ Het is de eerste kunstaankoop die het fonds doet en De Haij is dankbaar dat het museum het werk in langdurig bruikleen krijgt. ‘Het Fonds Schiedam Vlaardingen zet zich in voor het behoud van cultureel erfgoed’, vertelt directeur John Massaar. ‘We zijn trots dat De vier windmolens kan terugkeren naar de stad waar het 150 jaar geleden waarschijnlijk is gemaakt en nu te zien is voor Schiedammers en andere belangstellenden.’

Typisch Hollands landschap
In de tentoonstelling Levend Landschap zie je hoe kunstenaars als Jan van Goyen, Johan Barthold Jongkind, Jan Sluijters en Charley Toorop het landschap in de Zuid-Hollandse Maasdelta vanaf de late zestiende eeuw tot nu verbeeldden. Ze trokken erop uit om molens, slootjes en weidevogels te schilderen, de idylle van het ‘typisch Hollandse landschap’. Maar ze legden ook havens, kades en industrie vast en de toenemende verstedelijking die in dit deel van het land zo beeldbepalend werd. Meer over de tentoonstelling lees je hier:
9 juli t/m 6 november 2022 in het Stedelijk Museum Schiedam
'Levend Landschap', zes eeuwen Zuid-Hollandse Maasdelta

Fantasiesteden
Jacob Maris (1837-1899) schilderde het landschap tegen een typisch Hollandse lucht met grijze wolken en hier en daar een plukje blauw. Hij gebruikte maar weinig kleuren verf en werkte vermoedelijk in de buitenlucht. Dat buiten schilderen en schetsen had hij gezien bij de schilders van de School van Barbizon in Parijs, waar hij eerder woonde en werkte. ‘Net als de Franse schilders probeerde hij de atmosfeer en de stemming van de natuur op zijn doek vast te leggen’, legt conservator Rozanne de Bruijne uit. ‘Vaak schilderde hij ‘fantasiesteden’ met een snufje Amsterdam, Den Haag, Dordrecht, Rotterdam en Delft.’

Stellingmolens
Toch herken je wel degelijk Schiedam in De vier windmolens. De Bruijne: ‘De hoge stenen stellingmolens op het schilderij vangen meteen de aandacht. De mout- of brandersmolens torenen boven alles uit, omdat ze genoeg wind moesten vangen om het gemouten graan voor de jeneverindustrie te malen. Het open water dat aan de linkerkant op het schilderij een bocht neemt, doet denken aan de Schie. De opvallende puntgevel komt voor op foto’s van de Schie. En de kerktoren zou van de Frankelandsekerk kunnen zijn die in 1969 is afgebroken.’

Ongebruikelijk formaat
In 1872, dus vermoedelijk rond de tijd dat hij De vier windmolens maakte, schilderde Maris een van zijn opvallendste werken: De afgesneden molen. Dat werk bevindt zich in de collectie van het Rijksmuseum Amsterdam. Het schilderij heeft bijna hetzelfde langwerpige formaat (45 x 112,5 cm) als De vier windmolens. ‘Beide werken zijn met grove verfstreken en in hetzelfde kleurenschema geschilderd’, vertelt De Bruijne. Dit ongebruikelijke formaat gebruikte Maris ook voor Het jaagpad, een schilderij in de collectie van het Rijksmuseum Twenthe. Mogelijk koos Maris deze verhoudingen om de weidsheid van het landschap goed uit te laten komen.

Beeld: Jacob Maris, De vier windmolens, Schiedam, ca. 1872, langdurig bruikleen Stedelijk Museum Schiedam/collectie Fonds Schiedam Vlaardingen. Een van de topstukken van de tentoonstelling Levend Landschap, 9 juli t/m 6 november 2022