SCHIEDAM - Als ik mij langer dan vijf minuten op internet begeef, krijg ik tegenwoordig allerlei reclames over efficiënt studeren en doelgericht werken. De ergste vind ik die meneer die hardop aan mij voorleest dat ik niet hardop in mezelf mag lezen.
door Ester Janssen
Ook op school maken we er veel werk van om onze leerlingen bij te brengen hoe ze hun werk moeten aanpakken. Hun resultaten houden we nauwgezet bij. Heel goed allemaal. Toch heb ik het soms ontzettend gehad met die hang naar efficiëntie. Gelukkig mocht ik onlangs weer eens mee op de traditionele Romereis met klas vijf.
Efficiënt is zo’n reis niet. Wie wil dat leerlingen snel en goedkoop een idee krijgen van wat er in de wereld te zien is, toont gewoon filmpjes in de les. Het plafond van de Sixtijnse kapel bijvoorbeeld is beter zichtbaar in een documentaire over Michelangelo dan in de ruimte zelf, waar je met je hoofd in je nek naar adem staat te happen tussen duizend medetoeristen. Waarom zou je dan de drukte op Schiphol en bij de Vaticaanse musea trotseren?
Omdat alleen zien en weten niet voldoende zijn om dingen echt te begrijpen. Wil je zaken doorgronden, dan moet je ze ervaren. Een collega van mij gebruikt vaak de vergelijking met jongleren. Je kunt eindeloos naar een jongleur kijken, beelden van zijn bewegingen vertraagd afspelen, stappenplannen opstellen waarin staat aangegeven welke bal naar welke hand verhuist en met welke boog hij de lucht in gaat. Toch laat je heus alle ballen vallen als je het voor het eerst zelf probeert.
Nog los van het programma dat leerlingen afwerken tijdens de reis, staan algemene ervaringen die minstens even belangrijk zijn. Je weet in theorie dat je docenten ook mensen zijn, maar je gelooft het pas als je samen je muggenbulten hebt zitten vergelijken en als je hebt gezien dat zij ook ballorig worden in de oneindig lange rij voor de Sint Pieter. Je begrijpt dat ook andere jaargenoten dan jouw ‘besties’ de moeite waard zijn, maar je raakt pas echt met ze bevriend als je een kamer met ze deelt. Dagenlang wandelen bij 28 graden is alleen te doen als je ruimhartig water, zonnebrand en blarenpleisters met elkaar deelt. Reizen maakt socialer.
Ook de zelfstandigheid van scholieren gaat enorm vooruit als ze van huis zijn. Thuis helpt je moeder drie keer in de week je sleutels zoeken, maar in Rome gaat de hotelmanager bij de eerste kwijtgeraakte kamersleutel tegen je schreeuwen. Metrokaartje verloren? Zelf een nieuwe kopen, best duur. Afdingen op souvenirtjes, iets eten wat ze nog niet kennen, ze blijken het allemaal opeens te kunnen, vaak tot hun eigen verbazing.
Een aardig voorbeeld van dit jaar is de leerling in de rolstoel. De hele reis was het al gedoe geweest en het meisje in kwestie wekte de indruk er soms nerveus en vaak moe van te zijn. Toen brak er een cruciaal onderdeel doormidden. Meisje en een vriendin gingen op onderzoek uit en kwamen via-via terecht bij een werkplaats waar men radiatoren laste, ergens aan de rand van de stad. Nog dezelfde middag haakten ze weer aan bij de groep. De ervaring deed hen beiden goed, ze kwamen er vrolijk over vertellen.
Nog een voorbeeld: de Via Appia. Dat is één rechte weg, niks moeilijks aan, zou je zeggen. Behalve op een bepaald punt op de terugweg, waar je kunt kiezen tussen doodgereden worden of de verkeerde kant op fietsen. Of een hele moeilijke poort onderdoor en een heuvel over, wat natuurlijk de juiste optie is, maar die mogelijkheid zie je gemakkelijk over het hoofd. Zo ook twee van onze jongens. Ze kozen -verstandig- voor de verkeerde kant op en reden plotseling midden in Rome. Toen zijn ze maar naar het volgende programmaonderdeel gefietst, waar ze zich keurig meldden. De fietsen moesten nog wel teruggebracht, maar ze wisten nu de weg, mochten ze dat zelf even gaan doen?
Het inhoudelijke deel van de reis maakt dat jongeren zich realiseren dat de zaken die zij in de schoolbankjes en uit de boeken geleerd hebben daadwerkelijk bestaan. Als je de deuren van de Sint Jan van Lateranen aanraakt, leg je je handen op die van Caesar. Op het Forum loop je letterlijk in zijn voetsporen, en in die van Cicero, Nero, Seneca. Op het gymnasium leer je hun taal. Als je de ontroerende grafschriften in de Capitolijnse musea uitpuzzelt, weet je waarom het stampen van al die rijtjes de moeite waard was. Duizenden jaren vallen weg en je beseft deel uit te maken van de geschiedenis. Natuurlijk lopen zelfs onze leerlingen niet de hele tijd in katzwijm de zin van het leven te begrijpen, maar ze zien in de praktijk dat het leuk is om kennis te hebben over de wereld om je heen.
Daarnaast doet het programma alle leerlingen, ook de minder historisch geïnteresseerde, inzien dat de omgeving waarin je leeft invloed heeft op je welbevinden. In het Pantheon voelt niemand zich verloren, hoe groot het ook is. De Piazza Navona omarmt je. Het valt onze kinderen ieder jaar op dat de inwoners van Rome graag in hun stad zijn en op straat afspreken voor een ijsje en een wandelingetje. Deze stad is gemaakt om elkaar in te ontmoeten. Hier ervaar je dat architectuur, kunst en cultuur een onmisbaar deel zijn van je leefomgeving. Als deze leerlingen later iets hoogs worden bij Ruimtelijke Ordening, is de kans groot dat zij de openbare ruimte niet constant laten verschralen. Een overdaad aan anonieme, dichtgetimmerde dark stores of een gebrek aan plantsoenen en terrassen zullen zij niet snel laten ontstaan.
Ons onderwijs is steeds meer gaan draaien om efficiëntie en aantoonbaarheid. We testen, toetsen, plannen en leggen vast. Heel verantwoord. En gortdroog. Het leidt tot weinig noemenswaardigs. Ik pleit voor meer onderwijs buiten het klaslokaal. Dat is duurder en de opbrengst is minder meetbaar. Maar voor de algemene en sociale ontwikkeling, voor een grotere zelfstandigheid en misschien zelfs voor een betere wereld is het onmisbaar.
Foto: Ester Janssen, docent Nederlands Stedelijk Gymnasium Schiedam (foto door Jan Schrijver)
Hier lees je de vorige column van Ester Janssen: We moeten af van de begrippen hoger en lager opgeleid