door Hetty Hessels

Op de zolder van het Jenevermuseum klinkt na afloop een welgemeend applaus. Een groepje van ongeveer veertig toehoorders, veelal grijzend, is er bijeen voor een van de lezingen in de Maand van de Geschiedenis. Dit jaar is het thema ‘Wat een ramp’.

Het Gemeentearchief Schiedam neemt voor het derde jaar deel met een publicatie en besloot het van de andere kant aan te vliegen: verzekeringen zijn bij een ramp het antidotum ofwel het tegengif. Nu staat in Schiedam een markante getuige van de Nederlandse verzekeringsgeschiedenis. Het gele kantoorgebouw bij de Koemarktbrug was in 1935 het fonkelnieuwe hoofdkantoor van de Hollandsche Algemeene Verzekeringsbank, HAV. 

Dan maar Dudok
Merel Blok en Jan van Kampenhout, beiden werkzaam bij Gemeentearchief Schiedam, doken in de geschiedenis van ‘de HAV’, zonder puntjes geschreven dus uitgesproken als 'de haf'. Het gebouw is ontworpen in de kenmerkende stijl van Dudok. Het gebouw is dan ook van zijn hand. Het werd opgeleverd in 1936 en Dudok heeft er bijzondere inventiviteiten in verwerkt zoals een warmte/koude installatie van waterbuizen aangesloten op de Schie. Een natuurlijke airco door ramen die aan de boven- en onderzijde respectievelijk naar binnen en naar buiten openden. In de aanloop naar de bouw had de HAV een prijsvraag onder Nederlandse architecten uitgezet, voor 'fl 1,-' konden zij het programma van eisen verkrijgen. Maar liefst 88 architecten zonden een ontwerp in. Maar uiteindelijk besloot de HAV geen eerste prijs uit te reiken. Dit gaf de nodige discussie in architecturaal Nederland, niemand kon aan alle eisen voldoen. Was een prijsvraag niet een manier om goedkoop ideeën op te halen? Uiteindelijk tekende Dudok voor het definitieve ontwerp, hij had overigens niet meegedongen in de prijsvraag. Ook het uiteindelijk gebouwde voldeed overigens niet aan alle eisen.

Schiedams Familiebedrijf met een blauwe knoop
Net als in de jeneverindustrie was het bank- en verzekeringswezen in Schiedam ook 'familybusiness'. Drie generaties zonen en schoonzonen werkten bij de HAV. De Van Bergen Walravens waren een familie met aanzien. De leden van deze familie hadden vele bestuurlijke nevenactiviteiten die onderling ook werden doorgegeven. De HAV werkte landelijk en uiteindelijk ook in Nederlands Indie, maar het bleef tot in de jaren 60 een Schiedams bedrijf.  

Opvallend is dat de Schiedamse HAV niet investeerde in de drankindustrie én dat bij een ongeval als gevolg van dronkenschap niet werd uitgekeerd. In de loop van de jaren neemt de HAV ook het verzekeringsbedrijf ‘Amethyst’ over, een onderlinge voor geheelonthouders.

IJskoud
Het doorploegen van aktes en correspondentie is oersaai. Toch vindt men hier informatie van nationaal belang. In de Tweede Wereldoorlog worden alle tegoeden van Joodse burgers verplicht ondergebracht bij de Liro bank. In de volksmond ook wel roofbank genoemd. Ook verzekeringspolissen moeten worden afgekocht. De HAV-bank wil hier in eerste instantie niet aan meewerken omdat de rechthebbenden hier in de toekomst aanspraak op kunnen maken. In een brief van 24 januari 1943 schrijft de Liro zonder omhaal dat de rechthebbende ‘bedoelde joden’ uit het maatschappelijk bestel zijn weggenomen en dat met zekerheid nooit meer iets van hen vernomen zal worden. Deze brief maakt duidelijk dat, hoewel men het misschien niet onder ogen wilde zien, het tragisch lot van veel gedeporteerde Nederlanders al lang vast stond. De HAV-bank ging uiteindelijk akkoord met de afkoop. Een afdruk van de brief is opgenomen in de publicatie van het archief, bij lezing slaat de kou je om het hart.

Fusiegolf
Na de Tweede Wereldoorlog herleven de gouden tijden voor de HAV. De verzekeringsbranche groeit, mensen worden ouder, hebben meer te besteden en sluiten levens-, auto- en brommerverzekeringen af. Al snel wordt een aanbouw aan de Tuinlaan gerealiseerd. Maar met het verkleinen van Nederland door de toegenomen mobiliteit, de samenwerking van de EEG en uiteindelijk globalisering van de verzekeringsmarkt besluit de HAV tot fuseren. Zo leeft de HAV verder, eerst in AMEV, en tegenwoordig in ASR. Het archief van de HAV gaat mee naar Utrecht. In het ASR-gebouw in Utrecht worden belangwekkende stukken (openbaar) tentoongesteld. In Schiedam blijft het gebouw bij de Koemarktbrug de stad herinneren aan een bijzonder stuk geschiedenis. 

De hele maand oktober zijn in Schiedam diverse activiteiten en lezingen rondom het thema ‘Wat een ramp’, onder andere in het Jenevermuseum en Jeneverie ‘t Spul. Zie verder ons eerdere artikel: Wat een ramp! Maand van de Geschiedenis in Schiedam

Het rijk geïllustreerde boekje bevat tal van anekdotes en wetenswaardigheden over de HAV. Het is gratis verkrijgbaar, o.a. bij het gemeentearchief. Zie verder ons eerdere artikel:
Boekje 'De HAV-Bank, een Schiedams familiebedrijf’