door Ad Bakker (tekst en foto's)

Uiteraard hebben duizend- en miljoenpoten niet zoveel poten, ik heb ze ook nog nooit geteld, moet ik eerlijk zeggen. Maar dat het er veel zijn, is zeker, vandaar ook de namen: duizendpoot en miljoenpoot. De miljoenpoot is een klasse van de duizendpoot.

Gemiddeld hebben de miljoenpoten ongeveer 80 poten. Er bestaan duizendpoten die meer pootjes hebben dan de miljoenpoten.

Een duizendpoot is te herkennen aan zijn afgeplatte lichaam. Bij een miljoenpoot is het echter rond of ovaal. Een nog duidelijker verschil is dat een duizendpoot één paar pootjes heeft per segment en bij een miljoenpoot zijn het twee paar pootjes per segment.

Persoonlijk vind ik het roodstipje één van de mooiste miljoenpoten die er zijn. Als je de foto bekijkt is het niet vreemd dat hij zo genoemd wordt. Er is ook een bruinstipje (zie foto 3 en 4 hieronder) waar de naam al aangeeft dat deze dan bruine stippen heeft op zijn flanken in plaats van rode.

In Nederland komen er rond de 60 soorten miljoenpoten voor waarvan een paar exoten. Deze exoten komen met bijvoorbeeld caravans mee die in het buitenland zijn geweest. De in Nederland voorkomende miljoenpoten zijn plantenafval-eters. Ze eten zoal rottende bladeren en ander dood plantenmateriaal. Ze hebben geen tanden maar hebben wel een aangepaste bek die laagje bij laagje ervanaf schraapt. Het zijn dus goede opruimers en dus nuttig.

Ze hebben een gepantserd lichaam. Dat beschermt tegen rovers. Ook kunnen ze een gas verspreiden om hun aanvallers af te schrikken. Wat ze wel kwetsbaar maakt is dat ze geregeld moeten vervellen waardoor er een poosje geen pantserlaag beschikbaar is. Het huidje moet dan eerst een tijdje drogen zodat er weer een pantser ontstaat. In die tijd verstoppen ze zich dan bijvoorbeeld onder stenen, spleten in de grond of in openingen van stukken hout.

De knotskronkel lijkt een beetje op het bruinstipje maar hij is forser van lichaam zoals hieronder te zien is. De miljoenpoten hebben korte antennes op hun kop en de duizendpoten hebben lange antennes op hun kop staan. Overigens is het zicht van beide soorten zeer slecht. Ze zien alleen wat schaduwen, zo hebben de geleerden ontdekt.

Na het leggen van de eieren bewaakt het vrouwtje deze nog een geruime tijd maar komt te overlijden op een gegeven moment. De mannetjes overleven het wel. Bijzonder is dat er niet alleen gepaard wordt tussen de beide seksen,  maar dat het mannetje ook een pakketje spermatoforen (zaadpakketje) kan plaatsen, dat het vrouwtje gebruikt voor de bevruchting. 

In tegenstelling tot de miljoenpoten zijn de duizendpoten wel vleeseters en zijn het goede en snelle jagers, die hun prooidieren met hun giftige kaakpoten demobiliseren. In Nederland zijn er 44 soorten duizendpoten bekend, waarvan ook weer een paar exoten. Ze eten ongewervelde dieren zoals slakjes, wormpjes, insecten en pissebedden. Hierdoor zijn ze nuttig omdat ze de beestjes die aan de plantenwortels knagen met smaak verorberen. De gewone duizendpoot (foto 7), de grote aardkruiper (foto 8) en de wortelduizendpoot (foto 9) zijn de meest voorkomende die in elke tuin wel te vinden zijn. 

Opvallend is dat de duizendpoten niet paren. Het mannetje zet de eitjes altijd op de grond af. Dit doen ze in holletjes of onder stenen één voor één of in groepjes. Het vrouwtje bewaakt de eitjes en de jongen heel fanatiek en houdt ze schoon zodat er geen schimmelvorming kan optreden.

De Nederlandse duizendpoten zijn voor ons ongevaarlijk, alhoewel ze wel flink kunnen bijten wat op een steek van een wesp lijkt. Niet aangenaam dus, maar ik fotografeer al vele jaren en ben nog nooit door een duizendpoot gebeten. Dus als je ze niet beetpakt als er één onverhoopt over je hand loopt, gebeurt er niets.

Hier is de wortelduizendpoot één van de weinige duizendpoten die soms een beetje schadelijk kan zijn omdat hij ook aan de wortels van planten kan knagen. Het kan voor jonge plantjes dus funest zijn als er veel wortelduizendpoten zijn. Vooral chrysanten kunnen daar flink onder lijden. Volgroeide planten kunnen wel tegen een stootje en zullen er weinig last van hebben.

Hier kun je de vorige column van Ad Bakker lezen over 'Bellenblazende vliegen'.

Ook interessant: De pissebedden horen tot de kreeftachtigen