door Louise Melchers

Tussen 1905 en 1978 nam de Werf Gusto een belangrijke plek in in het Schiedamse leven. De markante gebouwen zijn inmiddels verdwenen, alleen de in een monument verwerkte westelijke toegangspoort van het bedrijf herinnert aan de plek waar het bedrijf ooit tot bloei kwam. Oud-werknemer van de Gusto, Dirk Allewelt, houdt niet alleen een website bij met alle informatie over de Gusto, zoals men het bedrijf in Schiedam noemt, maar vertelt er ook graag over.

Voor de Historische Vereniging Schiedam verzorgde hij op 2 oktober een lezing in het Jenevermuseum en vervolgens een wandeling naar het voormalige Gustoterrein. Niet alleen oud-werknemers van de Gusto wandelden mee, maar ook nazaten van de familie Smulders en de familie Conijn. Leden uit deze families waren ooit eigenaren/directeuren van het bedrijf.

Werf Gusto was niet de eerste scheepswerf in Schiedam. In de jaren ’50 van de 19de eeuw waren de scheepswerven De Nijverheid, De Lelie (naamgever van de Leliestraat in de wijk De Gorzen) en De Hoop al kortere of langere tijd actief. Later kwamen hier Werf Gusto, H.F. Landman & Zn., Nieuwe Waterweg, Maasdijk, Wilton Fijenoord en A. de Jong bij.

A.F. (Guust) Smulders richt in 1862 een scheepswerf op in Den Bosch. Er volgen bedrijven in onder meer Utrecht, Grâce-Berleur (België) en Slikkerveer. In het begin van de 20ste eeuw breidt het bedrijf onder leiding van zonen Frans en Henri uit naar Schiedam. Daar begint het bedrijf, op het terrein waar scheepswerf De Nijverheid ooit zat, aan de Maasdijk 5 in Schiedam de Werf Gusto. De hoofdzetel van het bedrijf wordt in 1905 verplaatst naar Schiedam. Het bedrijf bouwde in eerste instantie baggerschepen, die onder meer ingezet werden bij de bouw van het (in 1914 opgeleverde) Panamakanaal.

Vanaf de crisisjaren legt de werf, vertelt Allewelt, zich niet alleen meer toe op scheepsbouw, maar ook op de bouw van hoogovens, bruggen, kranen, staalconstructies, veerboten en baggermaterieel. In 1927 begon Werf Gusto met de bouw van de Koemarktbrug. Bij zijn Utrechtse IJzergieterij had Guust Smulders al ervaring opgedaan met bruggenbouw en dit kwam het bedrijf nu goed uit. Ook de Westerhavenbrug die de Willemskade in de Gorzen verbindt met de Stadhouderslaan werd in 1937 door de Gusto ontworpen en gemaakt. Deze brug is inmiddels vervangen door een replica.

In 1937 werd er ook gewerkt aan een speciale kraan voor een bedrijf in Manchester. Dit was echt een technisch hoogstandje want de kraan moest een opheffende kracht van 250.000 kg hebben voor het open- en dichtdoen van de kanaalsluizen. Momenteel is deze kraan als museum te vinden in Newcastle (Groot-Brittannië).

In 1950 werkt de werf aan staalconstructies en maakt bijvoorbeeld de verdelers bij de Glasfabriek. In 1959 bedenkt men een manier om een booreiland te bouwen, zonder de kennis en patenten van bedrijven uit de Verenigde Staten te hoeven gebruiken. Dit leidt tot de bouw van de Seashell, een booreiland voor de Shell.

In 1964 bouwt men voor 10 miljoen gulden per stuk twee kraaneilanden voor Rijkswaterstaat, genaamd Lepelaar en Kraanvogel. Deze kranen stonden op eilanden en waren zo hoog dat ze ook bij slecht weer konden blijven staan. Tegenwoordig staan die kranen bij Damen Verolme in Rozenburg.

In 1943 besluit een aantal scheepswerven om na de oorlog samen te gaan werken voor met name buitenlandse orders. Werf Gusto is één van die bedrijven. In 1965 verkoopt de familie Smulders Werf Gusto aan IHC. Wel blijven ze nog actief in allerlei functies.

In 1978 rolt het laatste schip van de helling. De vlaggen gaan halfstok en het bedrijf sluit. Medewandelaars Marion en Gerrit van de Bospoort, die destijds bij de Gusto werkten, waren erbij en vertellen hoe droevig dat moment was. Veel werknemers gingen over naar de RDM, maar Gerrit gaat niet mee. Het was moeilijk om te wennen bij een ander bedrijf.

De wandeling gaat vanaf het Jenevermuseum over de Lange Haven naar de Koemarktbrug, waar de eerste stop plaatsvindt. Werf Gusto kreeg in 1926 de opdracht de bestaande brug, die niet meer voldeed nu het verkeer naar Rotterdam steeds drukker werd, te vervangen.

Foto: Dirk Allewelt van de Stichting Erfgoed Werf Gusto (links) en Reinard Maarlevelt van de HVS geven een toelichting bij de Koemarktbrug

De huidige brug bestaat uit twee kleppen die vanaf het Gustoterrein naar de Koemarkt vervoerd moesten worden. Dit was een hele klus. Uiteindelijk lukte het de beide kleppen in te varen op een ponton van een onverkochte baggermolen. In november 1927 werd de brug in gebruik genomen. Aan de Lange Havenzijde bevindt zich ook de machinekamer van de brug, die we helaas niet kunnen bezichtigen. De elektrische installatie werd verzorgd door Machinefabriek Jaffa uit Utrecht, eigendom Louis Smulders, een zoon van A.F. Smulders.

We vervolgen onze weg langs voormalig hotel De Kroon en lopen de Buitenhavenweg op. Over deze weg liep veel personeel van de Gusto in vroeger tijden vanaf het toenmalig eindpunt van de tram, de Koemarkt, naar het bedrijventerrein. Bij de voormalige Glasfabriek staan we ook even stil. Werf Gusto maakte de verdelers die nodig waren om de grondstoffen van de glasfabriek op de goede plek te krijgen. De witte loodsen die nu op het voormalige Gustoterrein staan, werden door de Glasfabriek gebruikt voor de opslag van haar grondstoffen.

Aan de overkant zien we de achterkant van het witte huis van de familie Smulders aan de Tuinlaan (foto onder).

‘Misschien is mijn moeder daar wel geboren’, vertelt één van de dames uit de wandelgroep, ‘maar het kan ook zijn dat dat in het Noletziekenhuis was.’ Weer een stukje verder zien we aan de overkant van het water het huis van de familie Conijn (foto onder).

Nicolaas Conijn trouwde in 1911 met Catharina Smulders, een kleindochter van A.F. Smulders. Conijn kwam toen in dienst bij Werf Gusto. Hij was verantwoordelijk voor het aantrekken van vele grote (internationale) opdrachten voor Werf Gusto en werd directielid.

Aan de linkerkant van de Buitenhavenweg zien we nu een stuk grasland liggen. Dirk Allewelt: “Op deze plek lag vroeger de woonwijk die tussen 1913 en 1916 gebouwd werd door Woningbouwvereniging Eendracht. Werf Gusto wilde hier graag een optie hebben om woningen te bouwen voor haar personeelsleden en verbond voorwaarden aan een lening, maar er werd ook gebouwd met Rijkssubsidie, dus daar kon geen sprake van zijn. Wel woonden er veel medewerkers van de Gusto. De woonwijk moest in 1977 verdwijnen omdat het hele gebied op Deltahoogte gebracht moest worden.” Marion van Bospoort, die in 1972 als eerste vrouw in de geschiedenis van de werf in de ondernemingsraad kwam, vertelt dat als om 12 uur het fluitsignaal voor de middagpauze gegeven werd, je de werknemers in groten getale in de richting van deze woonwijk zag vertrekken. Daar was overigens ook een café waar men graag naar toe ging.

Het begint inmiddels flink te regenen, maar we geven niet op en lopen verder in de richting van het Gusto-monument. In dit monument is het oude toegangshek van de westpoort van de Werf Gusto verwerkt. Gerrit van Bospoort, voormalig machinebankwerker bij de Werf Gusto, vertelt: “De oostpoort is door de directie verwijderd. Bij diverse stakingen laste het personeel de toegangspoorten dicht, zodat stakingsbrekers er niet in of uit konden. Ook de westpoort is diverse keren dichtgelast.” Bij de sloop van de gebouwen op het terrein heeft de sloper het hek en het torentje op het kantoorgebouw meegenomen.

Dit hek stond later te koop, waarna opmerkzame Schiedammers het zagen en het gelukkig aangekocht kon worden en tot monument verwerkt kon worden. In 2018 werd het monument onthuld. Het hek is helaas niet helemaal compleet, want er hoort nog iets onder, vertelt Gerrit. In het monument zie je ook rails verwerkt, omdat die veel op het terrein te vinden was. Vanaf het monument zien we ook de Gorzenkerk en de Hoofdstraat. Dirk vertelt dat de verlichting van het kruis op de kerk betaald werd door Werf Gusto. Vroeger was er ook nog een stalen trap naar de kelders van de kerk en ook deze constructie werd gemaakt bij de Gusto en geschonken aan de kerk. Gusto zorgde ook voor de straatverlichting in de Hoofdstraat en de Lange Nieuwstraat.

We lopen verder richting Rotterdam en staan stil bij de oorspronkelijke plek waar de toegangshekken van de Werf Gusto hebben gestaan. Dirk Allewelt wijst het aan (foto onder).

Op die plek is nu een weg die naar de Oosthaven leidt. Links en rechts daarvan stonden vroeger de loodsen en in het midden stond het kantoorgebouw met het markante torentje, waarvan de koepel tegenwoordig in Hoek van Holland te vinden is. Bij het water gekomen zien we ter hoogte van de firma Hatenboer nog een van de afbouwkades van de Werf Gusto liggen. Er waren er vroeger twee, maar deze is in elk geval behouden gebleven. Aan de waterkant zijn nog veel echte basaltblokken te vinden, die toen voor de kades gebruikt werden.

Eén van de kleindochters vertelt dat haar oma, M. Smulders-Matthijsen ook heel avontuurlijk was en in 1904 de hele wereld is over gereisd. Daarvan deed ze verslag in haar boek ‘Onze Reis om De Wereld’, een boek dat terug te lezen is op de site over de geschiedenis van de Gusto. Op één van haar reizen overleed ze op zee, waarna haar echtgenoot het schip kocht, zodat ze geen zeemansgraaf hoefde. Ze werd ingelegd in zout en teruggevoerd naar Nederland en daar begraven.

Iets verder, richting het terrein waar vroeger de Apollo kaarsenfabriek te vinden was (die de bekende Goudse kaarsen fabriceerde), vinden we nog de restanten van de scheepshellingen in het water liggen (foto onder).

Volgens de kenners zouden die zelfs nu nog gebruikt kunnen worden. Hier eindigt de tocht en keert het gezelschap via de Tuinlaan terug naar het Jenevermuseum. Zo kunnen ook nog even de voorgevels van de woningen van Smulders en Conijn op de Tuinlaan.

Foto: Marion en Gerrit Bospoort voor het Gusto-monument

Meer lezen over de geschiedenis van de Werf Gusto, ga dan naar de website https://werf-gusto.com/

Foto's door Louise Melchers (c) De Schiedammer Online